“Không ai tắm hai lần trên một dòng sông”

Hê-ra-clit (tiếng Hy Lạp: Ἡράκλειτος ; tiếng anh: Heraclitus), triết gia thời Hy Lạp cổ đại, có một câu nói nổi tiếng rằng: “Không ai tắm hai lần trên một dòng sông.” Lần đầu tiên nghe đến câu nói này là khi tôi mười lăm mười sáu tuổi. Tư duy non trẻ khi ấy của tôi chỉ nhìn vào đúng nghĩa đen của từ ngữ và cho rằng phát ngôn này vô lý và sáo rỗng. Tôi rõ ràng đã tắm cùng một chỗ không dưới trăm lần. Mãi đến tận bây giờ là thêm một lần mười lăm mười sáu năm, tôi mới nhìn ra được “dòng sông” đã và đang trôi qua cuộc đời mình.

“Không ai tắm hai lần trên một dòng sông, vì dòng sông sẽ đổi và lòng người sẽ thay.” – Hê-ra-clit.

Trong những ngày đầu khi cố tìm hiểu về câu nói này, tôi đã nghe được một góc nhìn mà ngay cả đến bây giờ, nhiều người vẫn chọn hiểu theo cách ấy; rằng : “Không ai phạm cùng một sai lầm lần thứ hai, chỉ có kẻ ngu dại mới để bản thân làm thế”. Thoạt nhìn thì có vẻ cách giải thích này là hợp lý. Ít nhất thì người ta đã lặp lại cùng một gói từ vựng, và việc lặp lại một sai lầm thì cũng có vẻ là ngu xuẩn. Nhưng mục đích của Hê-ra-clit không phải là chỉ trích các lựa chọn của con người. Triết gia này dành cả cuộc đời mình để phát triển các lập luận triết học nhằm giải thích thế giới, và câu nói trên, cũng như các tác phẩm khác, cũng chỉ nhằm mục đích đó.

“vì dòng sông sẽ đổi”

Một trong những đặc trưng trong tư tưởng của Hê-ra-clit là sự vận động biến đổi của sự vật. Nhìn chung, ý niệm này là một điều hiển nhiên trong sự hiểu biết của đại chúng bởi chẳng có vật gì sẽ tồn tại mãi mãi mà không hao mòn. Dòng sông, nói về khía cạnh khoa học, các vật chất tồn tại tại một vị trí nhất định luôn thay đổi, đó là lý do vì sao các nhà nghiên cứu phải tiến hành đo đạc, thu mẫu nước để phân tích nhiều lần qua các năm. Hay một ví dụ dễ hiểu hơn về mặt hình thái, dòng sông luôn có bên lở bên bồi, và sông sẽ chuyển dòng. Vì vậy mà qua một khoảng thời gian, cảnh vật nơi ta từng đến xem sẽ thay đổi.

Và chúng ta, như những dòng sông, cũng thay đổi theo năm tháng, chúng ta lớn lên và già đi. Tôi hiện tại đã đi đến một chân trời mới, có lẽ đã là nơi xa nhất trên địa cầu này, nửa vòng Trái Đất đến quê hương. Đạt được những ước nguyện thời niên thiếu, trong con mắt của tôi năm mười sáu tuổi thì đây đã là đích đến cuối cùng và tôi hiện tại hẳn đã thỏa mãn mọi khát khao. Nhưng không…

“and they are not the same person”

Tôi đã có cho mình những khát khao và nguyện vọng mới.

Qua thời gian, chúng ta không chỉ biến đổi về mặt vật chất, mà còn cả tâm hồn. Những trải nghiệm cuộc sống đã trau dồi cho mỗi người một nhận thức rất riêng về thế giới, mà cho dù có hơn tám tỷ người, mỗi cá nhân đều phát triển thành một bản thể độc nhất vô nhị. Ngay cả bản thân của chúng ta, ở mỗi thời điểm, lại phát triển thành một nhân dạng khác. Ta của lúc này không còn là ta của một giây trước.

Tôi nhận thấy sự thay đổi của chính mình. Có những điều trước kia tôi cho là đúng nay lại thành sai, những điều trước kia ngỡ mình đã hiểu nay lại thành không. Có những ý định vốn chắc chắn sẽ thực hiện nay lại không còn nghĩ tới nữa. Và tôi chắc rằng những quan điểm mà tôi đang có ngay lúc này cũng sẽ có thể thay đổi trong tương lai, nhiều năm sau, hoặc chỉ trong một giây nữa. Sự vận động biến đổi này tạo ra cơ hội mới cho hành trình của chúng ta, vì cho dù quá khứ có ra sao, con đường phía trước vẫn sẽ có muôn vàn ô cửa mới. Tuy vậy, sự bất định của những khả năng đã nhiều lần khiến tôi bồn chồn.

[viết trong một buổi chiều trên dãy Appalachian, Hoa Kỳ]